Saglıklı Yaşam Merkezi

HÜCRELER VE DÜŞÜNEN MOLEKÜLLER

     - Burada da önümüze yine astronomik rakamlar çıkıyor. Vücudumuzda trilyonlarca hücre var. Farklı farklı yapılarda olabilen hücrelerin dışı; ince, esnek ve yarı geçirgen bir zarla kaplanmıştır. Hücrenin genellikle ortasında yer alan, yine zarla kaplı bir çekirdeği vardır. Dış zar ile çekirdek arası sitoplazma denilen bir sıvı ile doludur. Yüzde 70’i su olan bu sıvının içinde tuz, şeker, fosfat, protein, enzim, amino asit gibi maddeler bulunur. Ayrıca, hücrenin işleyişini sağlayan ve adına “cihaz” diyebileceğimiz bazı yapıtaşları da sitoplazma içinde yüzerler. Golgi Cisimciği, Ribozom, Retikulum, Mitakondri, Sentrozom gibi isimleri olan bu cihazlar çok önemli görevler yüklenmişlerdir. Örneğin Mitakondri bir soba gibi çalışıp, ısı üretme işini yürütür. Ribozom, genlerin gönderdiği protein yapma şifrelerini çözer ve tRNA denen transfer RNA moleküllerinin taşıdığı amino asitleri zincir gibi dizerek, gereken proteinleri üretir.

     Hiç durmaksızın hummalı bir faaliyet içinde olan hücre çekirdeği “büyük sırlar”ın gizlendiği kumanda merkezidir. Siyah bir toplu iğne başına benzeyen çekirdekte, anne ve babadan gelen özellikleri taşıyan 23 çift kromozom bulunur.  

     Kromozom dediğimiz şey, uzun bir DNA molekülüdür (DeoksiriboNükleikAsit). Bu uzun molekül bükülmüş bir merdiven şeklindedir (çift sarmal/double helix) ve bir makaraya sarılmış iplik gibi üst üste sarılarak, kromozomu denen yapıları oluşturmuştur.                                                     

   DNA’lar bir bilgisayarın programları gibi önceden programlanmış, ‘düşünen moleküller’dir; askerlere yapması gerekeni emreden kumandanlar gibi, hücreye durmadan emirler gönderirler. Hemen hemen her canlı hücrede bulunan DNA’lar hücrenin kendi kopyasını yapma bilgisine de sahiptirler. Sperm ve yumurtanın birleşmesinden başlayarak, doğuma kadar devam eden süreçte bir tek yumurta hücresini mükemmel bir insan yavrusu hâline getiren bilgi ve “teknoloji”, bu 23 çift molekülde saklıdır.

     Bir tek hücre çekirdeğindeki tüm DNA moleküllerini açarak yan yana koyacak olursak, 2 metreye yakın bir uzunluk elde ederiz. Her hücrede 2 metre DNA demek; milyarlarca kilometre bir uzunluk demektir. Bu, dünyanın çevresini milyonlarca defa dönebilecek veya güneşe 500 defa gidip gelebilecek bir uzunluktur.

     Burada, ayrıca günlük yaşamda sürekli kullandığımız milyar rakamının büyüklüğünü vurgulamak için -izninizle- ben de size bir soru sorayım: Birden başlayarak 1 milyara kadar teker teker saymak ne kadar zamanınızı alır?

     - Sanıyorum 15 günde sayarım.

     - Yanıldınız... Ömrünüz yetmez!

     - Şaka ediyor olmalısınız!

     - Hiç şaka değil. Saniyede bir defa tıklayan sarkaçlı bir duvar saatinin 24 saatte sadece 86,400 kez tıkladığını biliyor muydunuz? Bu sayı bir yılda 31,536,000 eder. 1 milyara ulaşmak için, bir saatin 32 yıl sürekli tıklaması gerekir. Kaldı ki, siz hiç durmaksızın, makine gibi sayamazsınız; uyumak ve çalışmak zorundasınız.

     Evet, milyar rakamı çok büyük bir rakamdır. Oturduğunuz 100 metrekarelik bir dairenin her yerini tavana kadar nohutla doldurursanız; ancak 1 milyar adet nohut depolamış olursunuz. Demek ki: 3 milyar harften oluşmuş genetik şifreler, her biri bir bilgiyi sembolize eden 3 daire dolusu nohut kadar devasa bir bilgi bankasıdır.

     Bir başka benzetmeyle şöyle diyebiliriz: DNA’ların dili dünyadaki tüm dillerin toplam kelime hazinesinden ve kavram zenginliğinden daha zengindir. Üstelik onca bilgi şifrelenerek yazılmıştır.

   Hücre çekirdeğindeki DNA’ların toplamına İnsan Genomu denir. Biyolojik tüm özelliklerimizi belirleyen ve canlı kalmamızı sağlayan DNA’nın yapısı çok karışık olduğu için, bir haritasının çıkarılması bile yıllar sürmüştür. Yaptığı işlerden hangi bölümünün sorumlu olduğunu bulabilmemiz için de, dediğim gibi tahminen 30-35 yıllık ilave bir bilimsel araştırma gerektirecektir.

     - Efendim, 21’inci yüzyılın en önemli teknolojisi DNA teknolojisi olacak deniyor. O nedenle herkesin bu konuyu iyi anlamasında büyük yarar var. Bize DNA’nın ve genetik şifrelerin teknik yapısını daha detaylı anlatır mısınız?